"Seme edo alaba baten heriotzaren aurrean aitok ere atera behar dugu mina"

Mallabiko Jubilatuen Etxean batu gara, Aitatxo dokumentalaren inguruan berba egiteko. Dokumentalak seme baten heriotzaren dolua aztertzen du, aitaren ikuspegitik.  Zuek nor galdu duzue?
Anakotz Lasarte: Iratxek eta biok seme bi galdu ditugu. Orain 12 urte Gari galdu genuen, dolu perinatala izan zen. Eta orain zortzi urte, 2017an, Ekai galdu genuen. Hau ere dolu perinatala izan zen. Ekai jaio eta ebakuntza bat behar izan zuen. Ebakuntza horretan hil egin zen, jaio eta bost egunera. 
Fernando Alonso: Guk gure alaba Larraitz galdu genuen. 32 urte zituen eta urtebeteko ume bat zuen. Larraitzena bat-bateko heriotza izan zen. Etxean lasai zegoela hil zen. Heriotza traumatikoa izan zen eta zelan edo halan aurrera jarraitu genuen. 

Nondik sortu da 'Aitatxo' dokumentala? Anakotz, zure apustu pertsonal bat dela esan daiteke.
A.L.: Bizi izan dudan bizi esperientziatik jaio da dokumentala. Doluak ondorioak utzi zizkidan; berandu egin nuen dolua, ez nituen nire mina eta sufrimendua azaleratu. Neurri handi batean, gizarteak bultzatu ninduen horretara. Orokorrean, gizarteak amengan ipintzen du arreta, gure kasuan behintzat horrela izan zen eta egoera horretaz baliatu nintzen. Gogor plantak egin nituen, egoera hori aprobetxatu nuen eta itxurakeria horretan babestu nintzen. Ez nuen barruko mina atera eta handik urte batzuetara ordaindu egin nuen hori. 

Iratxek aurrera egin zuen bizitzan, eta ni, ostera, ez aurrera ez atzera geratu nintzen. Gure hirugarren semea jaio zen, Inhar, eta Iratxe Esku Hutsik elkartean sartu zen; dolu perinatalaren munduan barneratu zen. Ikusten nuen oso femeninoa zela dena, aitaren figura ez zela inon ageri eta oso kritikoa nintzen horregaz. Aitok ere seme edo alaba bat galdu dugu, dolu hori bizitzen gabiltza, baina ez gaituzte ikusten. Seme edo alaba baten heriotzaren aurrean, aitok ere atera behar dugu gure mina. Egoera hau azaleratu egin behar zela ikusten nuen, ez nekien hau zelan egin eta Iñaki Peña medikuagaz berba egin nuen. Iñakik baditu dokumental batzuk eginda, ideia ona iruditu zitzaion eta animatu egin ninduen. Berak esan zidan zer egin eta nora jo behar nuen. 

Fernando, zuk zelan jaso zenuen dokumentalean parte hartzeko gonbidapena? Proposamena jaso aurretik sentitzen zenuen kontatzeko behar hori?
F. A.: Anakotz eta Iratxe gure etxetik gertu bizi dira, ehun bat metrora. Anakotzek ideia planteatu zidanean, hasieran ezetz esan nion, baina iritzia aldatu nuen gero. Alde batetik, Anakotz tematu egin zelako horregaz, eta, bestetik, konturatu nintzelako neu ere egon nintzela egoera horretan. Jende guztiak pentsatzen du dolu edo minik handiena amarena dela, eta zu apur bat ezkutuan geratzen zara. Hori nahikoa ez, eta familiako gogorra izan behar duzu, edo kanpora begira behintzat gogor plantak egin behar dituzu, gizon izate hutsagaitik. 

Biok aipatu duzue gogor plantak egin eta bikotekidea babestea bilakatzen dela eginbehar nagusi. Gizarteak horretara bultzatzen du?
A. L.: Dolu perinatalean oso argi ikusten da hori. Hor ama ikusten da ahul, berak galdu du umea eta, gainera, bera erditu da umeaz. Kasu horietan, gizarteak ama babesten du, argi eta garbi. Nire ustez, sinismen matxista bat da hori. Eta beste era bateko heriotzetan ere berdin gertatzen dela esango nuke. Azken batean, gizarteak aitari rol batzuk ematen dizkio, eta amari beste batzuk. Rol edo sinismen horien ondorioz, beti ikusten dugu emakumea sufrimendu gehiago jasaten duena legez, eta gizona, ostera, etxeko enbor legez, gogor plantak egin behar dituena. Baina esango nuke alderantziz dela, ama dela gogorra.
F. A.: Gure kasuan, nire emaztea, Amaia, oso zabala da, hartu-eman ona dauka jendeagaz. Eta ezin duzue imajinatu ere egin zenbat eta zenbat jendek esaten zidan: Ai Amaia, orain zaindu Amaia! Euren borondaterik onenagaz esaten zidaten, eta nik onartu egiten nuen jendearen borondate on hori. Azkenean, paper horretan sartu nintzen. Sinistu egin nuen neu nintzela, edo behintzat, neu izan behar nintzela etxeko gogorra, etxeko indarra zelanbait esateko. Sufritzen duzu, baina azkenean zeure burua konbentzitzen duzu horrela dela, emazteak zuk baino gehiago sufritzen duela. Eta ez da horrela. Anakotzek esan duen moduan, ez da horrela. Ez da egia, eta denbora pasatzen denean konturatzen zara horretaz. 
A. L.: Jendeak ez du errurik. Gizarteak sinetsarazi dizkigun kontuak dira, ezarri dizkigun rolak dira. Jendeak ez dizu ezer txarrik desio, inkontzienteki egiten du. 
F. A.: Askotan detaile bategaz gogoratzen naiz. Anakotzi ere ez diot sekula komentatu. Iratxek eta Anakotzek umea galdu zutenean, gasolindegian Leiregaz topo egin nuen, Iratxeren ahizpagaz. Gogoratzen naiz galdetu niola: "Eta zer moduz dago Iratxe?" Anakotzi buruz ez nion ezer galdetu, okurritu ere ez zitzaidan egin. Gizarteak barneratuta duen gauza bat da eta konturatu barik jokatzen duzu horrela. Askotan gogoratzen naiz egun hartaz. 
A.L.: Barruan oroitzapen bat dut gordeta, inoiz ahaztuko ez dudana. Ekai Gurutzetan hil zen eta Iratxe gurpildun ahulkian zegoen, umea zesarea bitartez jaio zen eta. Ekai hil zenean, "Goazen etxera" esan zidan Iratxek, eta joan egin ginen. Hurrengo egunean, esnatu eta kalera irten ginen kafe bat hartzera. Tabernako terrazan geundela, neska bat etorri zen, Iratxeren ondoan makurtu eta sentitzen zuela esan zion. Iratxegaz berba apur bat egin, eta joan egin zen. Niri aurpegira begiratu ere ez zidan egin. Momentu horretan beharra sentitu nuen eta hauxe esan nion nire bikotekideari: Iratxe ni ere guraso naiz. "Bai, badakit", erantzun zidan berak. Momentu hori ez dut sekula ahaztuko. Eta esan behar dut emakume hori oso jatorra dela eta oso ondo konpontzen naizela berarekin, baina egun horretan ni ez nintzen existitzen. Esan egin behar izan nuen, ni ere guraso nintzela, nik ere galdu nuela semea. 

Zelan kudeatzen da hori guzti hori?
F. A.: Hainbat urtean isilik egon naiz, mina gordetzen, gizon jokatzearren. Egia esan, familia artean berba asko egin dugu Larraitzi buruz; alabagaz, emazteagaz eta Larraitzen senar Aitzolegaz. Larraitzegaz bizi izandako momentu on eta barregarriak gogoratzen dizkiogu elkarri... oso pertsona alaia zen, leku guztietan lagunak egiten zituen. 

Baina familiatik kanpora ez dut inogaz berba egin. Eta, jakina, nire mina neuretzat gorde izan dut. Oso konbentzituta nengoen nire papera gogorrarena izan behar zela, eta momentu txarra nuenean edozein aitzakia bilatzen nuen etxe azpiko arbolara joan eta inguruko asunak kentzeko. Aitzakia horregaz joaten nintzen hara, negar egitera. Ezin nuen Amaia triste ipini, ezin ninduen horrela ikusi. Eta orain konturatzen naiz tontokeria itzela egiten nuela, askoz errazagoa zela min hori bion artean pasatzea. 

Seguru nago hainbat gizon egongo dela egoera beretsuan. Beraz, dokumental honek jendea esnarazteko balio badu, ezin hobeto. 

Seme edo alaba baten heriotza, heriotza antinaturala, eta, gainera, gizartearen presioa. Zelan gainditzen da hori guzti hori. Zelan egiten da aurrera?
F. A.: Horregaz bizitzen ikasten duzu, heriotza horrek utzitako hutsuneagaz bizitzen ikasten duzu. Denbora joaten da, baina asko kostatzen da. Askotan pentsatzen dut nire lankide biri ere gertatu zitzaiela guri gertatu aurretik, ezagun biri. Bati semea hil zitzaion, Uharte Arakileko tren istripu batean. Beste bati bat-batean hil zitzaion semea, lanean zegoela, lurrera jausi eta momentuan bertan. Beste bategaz komentatu nuen: "Jo,  harek ez du gainditu semearen heriotza". "Seme baten heriotza ez da gainditzen, horregaz bizitzen ikasten da", erantzun zidan. Handik gutxira guri gertatu zitzaigun, eta berba horiek barruan sartuta ditut, iltzatuta. 

Dokumentalera bueltatuta, honen bitartez gizarteari zuen minaren berri emango diozue. Etxean dokumentalaren parte izango zaretela esan duzuenean, bikotekideek zer esan dizuete?
A. L.: Iratxeri askotan bidali izan dizkiot mezuak. Sare sozialetan mezuak idatzi dituenean, esan izan diot "hor ez dago gizonik", eta horrelakoak. Dokumentalaren harira, beti izan dut erreparo apur bat. Komentatu egin nion eta une oro izan dut bere babesa. Niretzat oso garrantzitsua izan zen. Esango nuke, gainera, dokumentalean agertzen garen lau familietako bikoteek ikusten dutela aitaren figura amaren figuraren parean ipini behar dela. Azken batean, bizi dugun mina berdina da.

Eta gehiago esango dut. Nire ustez, horrelako heriotzetan ez da aitaren papera geratzen bakarrik bigarren maila batean; haurdun ez dauden pertsonen figurak geratzen dira bigarren mailan. Hori bikote homosexualetan ere gertatzen da eta ezagutzen ditugu kasuak. 
F. A.: Emazteak eta biok beldur handia geneukan. Alaba beti presente izan dugun arren, hainbat urte joan dira eta honek berriro dena berpiztea ekarri du. Gainera, ni ez naiz hain zabala, gauzak gordetzekoa naiz eta dena berriro atera behar izateak beldurtu egiten gintuen. Beste alabagaz berba egin genuen, Idurregaz. Bere beldurra ere bazen ea emakumearen papera zelan geratuko zen. Aitzolegaz ere egon ginen. Aitzolek hasieratik aurrera egiteko esan zigun. Eta, azkenean, baiezkoa eman genuen. Orain benetan uste dugu baiezkoa ematea oso erabaki ona izan zela. 

Zeintzuk helburu ditu dokumentalak?
A.L.: Alde batetik, aitaren papera erakustea da. Horregaitik, lau familiaren testigantzak ageri dira bertan. Bestetik, esperantza mezu bat ere eman gura zaie egoera horretan dauden familiei. Baliabide bat izatea dolu terapietarako zein egoera horretan dauden familientzat. 

Noiz eta non ikusi ahal izango da?
A.L.: Oraingoz hitzordu bi ditugu lotuta. Bata abenduaren 11n izango da, Gasteizen, eta bestea abenduaren 21ean, Mallabiko frontoian. Mallabiko Udalari eskerrak eman gura dizkiot, emandako laguntza guztiagaitik. Bestalde, gure asmoa Euskal Herriko hiriburuetan ematea da, eta posible den herri guztietan. Zabalkundea ematea oso garrantzitsua da. 

Dokumentaletik harago doa proiektua?
A.L.: Bai. Telmo Iruretaren zuzendaritzapean, antzezlana prestatzen dabiltza. Urtarrilaren 16an Ermuan taularatuko dute, eta otsailaren 7an Berrizen. Eñaut Aiartzaguenaren laguntzagaz liburua ere kaleratuko dugu.