Euskal Herriko kontakizun isil edo isilduen atlas txiki baten modura aurkeztu dezakegu ‘Esne-berriketan’?
Gure genealogiari buruzko lana da, xehetasunetatik abiatuta osaturikoa. Izan ere, gure literatura ez da zaharra eta ez daukagu gure aurreko andreek idatzitako literaturarik, beren min, poz, frustrazio, dezepzio horiei buruzkorik, lehen pertsonako literaturarik. Eta ez dakit hutsune horretaz ohartzen garen. Uste dut horrek guztiak eragin handia duela gure auto-pertzepzioan, bai indibidualki, eta baita kolektiboki ere. Horrenbestez, lanak badu genealogia hori osatzeko bokazioa, eta baita gozatzekoa ere. Izan ere, niretzat gozamena izan da ahots horiek biltzea.
Zelan aukeratu duzu emakume edo istorio bakoitza? Zelan heldu zara haien istorioetara?
Bertsolaritzari esker eta irakurle taldeetara egiten ditudan bisitei esker, harremanak egin ditut hainbat emakumerekin, eta horrek amua botatzeko aukera eskaini dit. Bi urteko lana izan da. Aurrez aurre egon naiz pertsona horiekin guztiekin, banaka batzuetan, talde txikitan beste batzuetan. Prozesu gozagarria izan da. Entzundakoak eta grabaturikoak modurik esanguratsuenetan joan naiz idazten, tokian tokiko esamoldeak, bakoitzaren kontatzeko modua ahal bezainbeste errespetatuta. Beti esaten nien: “Ez dakit gaur hemen hitz egingo ditugunak liburuan aterako diren ala ez”. Baina azaltzen nien ariketak berak bazuela balio bat, elkartzekoa, elkarri entzutekoa. Gero, istorioen aukeraketa egin dut. "Zer dira, istorio onak?", esaten zidaten. Ez da batere erraza hori definitzea. Zerbaitegatik gogoan hartzea merezi duten istorioak batzen ahalegindu naiz: bitxiak direlako, oso gogorrak direlako edo hunkigarriak zein dibertigarriak direlako.
Zer kontatzen da istorioetan?
Esango nuke bizia dariola liburuari. Badira istorio batzuk lanari lotuak, baserri munduari, itsas giroari lotuak, eta badira etxe barruko istorioak, bikote harremanei buruzkoak, lagun artekoak, erditzeekin, heriotzarekin, sexualitatearekin loturikoak. Mendekotasuna, biolentzia, xalotasuna ageri dira. Atal bakoitza ez da gai zehatz bati buruzkoa, baina badago halako atze-oihal bat, istorioak biltzen dituena.
Ahozkotasuna eta emakumeen memoria bizia dokumentatzeko ariketa zure hainbat lanetan dago presente.
Asko disfrutatzen dut ahozkotasuna idazten. Edozein literaturak baztertu ezin duen parte bat dela iruditzen zait. Izan ere, literaturaren definizio posibleetako bat ahotsa idaztea dela iruditzen zait. Kontzientziaren ahotsa, edo norbere buru barruko ahotsa, baina baita inguratzen gaituen horren munduaren hizketa ere. Gure hitz egiteko moduak, zertaz hitz egiten dugun, nola hitz egiten dugun, zer isiltzen dugun, zertaz ez dugun hitz egiten... horrek asko esaten du gutako bakoitzaz. Eta uste dut edozein literatura motak jaso egin behar duela hori.
‘Esne-berriketan’. Zergaitik izen hori?
Esaera hori Elgoibarko neska bati entzun nion duela 30 bat urte, oso gaztea nintzela. Ipuin lehiaketa bat antolatzen zen, eta neska hark beti irabazten zuen. Nik beti irakurtzen nituen bere lanak, ikasi egin nahi nuelako. Gogoratzen naiz, behin, Esne berriketan izeneko ipuin batekin irabazi zuela. Elkarrizketatu egin zuten eta galdetu zioten zer zela eta ipini zuen izenburu hori. Azaldu zuen fundamentu handirik gabeko berriketa izendatzeko erabiltzen zela "esne berriketan" bere inguruan, eta askotan emakumeen arteko hizketa gutxiesteko balio zuela. Egokia iruditu zitzaidan libururako.
Ezin ahaztu Begoña Durruty ilustratzailearen lana. Berak ipini dizkie irudiak esne-berbei.
Begoñak eta biok aspalditik elkar ezagutzen dugu, eta honako hau elkarrekin egiten dugun bigarren lana da. Harreman estua daukagu. Istorioetako bi-hiru Begoñak berak bildutakoak dira, Baztan aldean bera elkartu da-eta andre batzuekin. Gero, Begoñaren lana lehen aipatu ditudan atze-oihal horiek jostea izan da. Batzuetan, harien bitartez, edo marren bitartez, edo trenbide baten bitartez, edo zirriborro batzuen bitartez. Batzuetan deserosotasun karga bat erantsiz, beste batzuetan ikuspuntu bat gehituz, kolore bat emanez. Begoñaren ilustrazioak kontakizunak bezalakoak dira: gordinak, freskotasun hori gordetzen dutenak, askorik elaboratu gabeak, labetik atera berriak bezalakoak. Eta niri asko gustatzen zait bere izaera hori, alde guztietatik, bai pertsonalki eta bai marrazten duenean.
Abenduaren 1ean Hitz liburu dendan egongo zara, Miren Amurizagaz batera.
Idazle eta bertsolari izateaz gainera, Miren Amuriza eta biok lagun min-minak gara. Miren da liburuko kontalarietako bat, eta oso ondo ezagutzen du liburua egiteko prozesua. Orduan, bion arteko elkarrizketa baten bitartez aurkeztuko dugu liburua, eta kontakizun batzuk ere irakurriko ditugu. Tarte atsegin bat pasatzeko modua izango da.