Oso pelikula anbiziotsua da orokorrean. Zelako erronka izan da benetako pertsonak hezurmamitzea?
Jone Laspiur: Presioa beti dago hor. Kontrakoa esango banu gezurra esango nuke; gainera, kasu honetan pertsona errealak izan dira, bizirik dauden senideak dituztenak, eta eleberri bat ere badago. Beraz, jende batek irudikatu egin du istorioa. Hitz egin dudan jende askok eleberria ere bere sentitzen du, baina uste dut horixe dela zinemaren gauza ederretako bat, guk geuk sortzea fikzio bat, dagoen istorio bat guk geuk gorpuztea, geure ekarpena egitea. Gainera, Asierrek, zuzendariak, askatasun handia eman digu horretarako, eta ondoren ekipo teknikoaren lanarekin ere beste mundu bat sortzen duzu, denen artean eraikitzen doana. Beraz, erantzukizunez bai, baina emozio eta gogo handiz, ere bai.
Eneko Sagardoy: Oraindino ere loteria sentsazio moduko bat dugu horrelako proiektu bat heltzen zaigunean, finantziazio potoloa eta anbizio artistiko handia duena, ez dakizulako noiz izango duzun tamaina horretako pelikula bat berriro egiteko aukera. Ez guk bakarrik, orokorra dela esango nuke. Orduan, ardura bat ere badago hor, ezohikotasun sentsazio argi bat dagoelako, baina, azkenean, kontatzen duen horrek hartzen du indarra, ez besteak; niri behintzat ahaztu egiten zait. Ikusten duzunagaitik, badakizu apustua dagoena, anbizioa dagoena, diru bat, baina berdin dio, ze lehengaia beti dira gidoia, emozioak eta konplizitatea. Plazeretik ere bizi dugu, ikusten duzulako zelako jantziak ditugun, zelako aurrelanketa, eta baita instrumentuak jotzen eta dantzan ikasi ahal izan dugulako. Eta ez nabil euskal zinemaz bakarrik, oso gatx da aktore legez horrelako proiektu batean parte hartzea.
Musika bereziki landu duzue.
E. S.: Biok oso barruan dugu sentsibilitate artistiko bat. Niri ez zait arrotza egin, eta esango nuke biok dugula musikaren eta artearen bitartez adierazteko sentsibilitate hori, eta hori bat dator gure pertsonaiekin. Alde horretatik, oso ondo ulertu ahal izan ditugu pertsonaiak, baita eurek egindako borroka ere. Batetik militantzia politikoaren kontua dago, eta bestetik adierazpen artistikoarena.
J. L.: Niretzat opari itzela izan da, plazer bat musikarekin berriro konektatzea. Berriz ere piano eskolak hartu ditut Larraitz Burgaletarekin, umetako piano irakaslearekin. Astean bi saio egitea berarekin, Argiako Jexuxekin ere berriz dantzan egin ahal izatea, eta Kup koru taldearekin abestu ahal izatea itzela da. Denak opariak izan dira. Agian musikaren oinarrizko ezagutzarik ez duen batentzat zerbait izorragarria izan liteke, baina nik opari gisa hartu dut.
Euskalkiak erabiltzeko joera nabarmena da.
J. L.: Ikus-etzunezko kulturan euskalkiak sartzea gerta zitekeen gauzarik onenetako bat dela uste dut. 1995ean jaio nintzen eta garai horretan ez zegoen ekoizpen askorik; eta zegoena batuan zen nagusiki. Batuak gauza on asko eman digu, noski, baina pozez betetzen nau euskalkian egin ahal izatea. Pertsonalki ere polita izan da. Gurasoak eibartarrak ditut, familia ere inguru hartakoa da, eta emozionalki asko konektatzen nauen hizkera da. Beraz, pertsonaiarekin eta aldi berean nire arbasoekin konektatzeak, eta nire familiako emakumeengan pentsatzeak bidea erraztu dit, eta polita izan da gainera.
E. S.: Kalean euskalkiak erabiltzen baditugu eta komunikatzeko bidea badira, ba zineman ere bai. Ulergarritasunaren muga hor dago baina zoragarria da, euskalkiak informazio asko ematen digulako: pertsonaien klasea, jatorria, kokapen geografikoa. Beste hizkuntzetan ere erabiltzen da, eta, beraz, aprobetxatu dezagun.
Ikusten duzue paralelismorik pelikularen eta gaur egungo testuinguruaren artean? Eta kulturak egin dezakeen ekarpenagaz?
J. L: Testuinguru historiko latzetan arteak beti izan du funtzio garrantzitsu bat, beharbada bigarren plano batean geratzen dena, baina badu eragiteko ahalmen hori, eta horregatik egiten dugu hein batean. Orain ikusten ari garen bezala, agente kultural asko ari dira posizionatzen, hitz egiten, beraien bizitza eta lanak arriskuan jartzen. Karmelek eta Txominek hala egin zuten. Beraiek erabaki zuten dantzaren, kantuaren eta musikaren bidez mezu bat zabaltzea eta herri baten identitatea erakustea. Eta guk ere istorioa hartu eta zinemaren bidez kontatu dugu. Kulturari espazio bat ematea beti dago ongi, eta, beraz, uste dut gai hau oso egoki datorkigula.
E. S.: Karmelek eta Txominek orduan egin zutena geuk egingo bagenu, gaur egun beste leku batean egongo ginateke, gu eta mundua. Artista lanetan pelikula hau egin dugu, adierazpen batzuk egin ditugu eta txapa bat ipini dugu soinean. Txominek eta Karmelek gorputza ipini zuten, bizia modu zuzenean arriskatu zuten, eta gure lana horren kanal bat izatea ikaragarria da.