Zelan sortu zenuten Ibaizabal aldizkaria 1979an?
Ordura arte frankismoak kontrolatu zuen prentsa, beste guztia debekatuz; orduan, bestelako medio handi batzuk hasi ziren sortzen, El Pais-eta. Fanzine kontrakulturalak ere ugaldu ziren, euskaraz ere bai. Durangon, Ibaizabal sortu genuen, herri komunikabidea, euskara eta bertako kultura errekuperatzeko.
Nire ideologia kontrakulturala zen gehiago, baina frankismoak deseginda utzi zuen dena, eta imajinatu, euskal ortografia ere egiteko zegoen. Informazio eta kultura elementala eraiki behar zen, kontrakultura egin ahal izateko.
Argazkiak: Gerediaga Elkartea
Zein giro bizi zenuten sasoi hartan Durangon?
Giro politiko antifrankista apur bat komikoa zen 1976an, ze era guztietako partiduak zeuden: ilegalak, hiru edo lau maoista, bi edo hiru troskista, pare bat eurokomunista, ELA ere eladioak eta sindikalistak zatituta; ez dakit, bakoitza alderdi batekoa zen. Ni autonomoa nintzen; orain argitaratu da Nanni Ballestriniren Dena nahi dugu, ba hari horretakoa. Titulua ondo dago, e? Dena gura genuen-eta. Nire ustez, Goienkalen-eta zer eztabaidatu izateko ginen elezeerrekoa edo laiakoa. Poteoko ardoa ere horretarako zen, konbertsazioak izateko.
Politika frankismoa desegiten eta demokraziaren moduko zerbait eraikitzen ari zela ematen zuen, baina oso nekez eta oso oker. Guardia Zibila kontrolak ipintzen nahinon, Durangoko alkate frankista Diputazioko presidente, alkate berria PNVko betiko militante antifrankista, Guerrilleros de Cristo Rey haiek palizak ematen jai horretan edo besteren batean; bat-batean heroina ere zabaldu zen, eta, ez dakit. Indar errepresiboen disoluzioa gura genuen eta uste dut eurek lortu zutela gure helburu politikoak desegitea.
Errepublikanoak monarkiagaz konformatu ziren, sozialistak kapitalismoagaz, euskaldun independentistak Nafarroarik bako autonomia eskas bategaz.
Giro kulturala ere hain antzua zen?
Giro politikoa ez nuke esango antzua zenik. Goienkaleko eztabaidena-eta broman da, alderdikeria hura pintoreskoa zen, baina ona; poteoa lez, sozializazio sistema bat zen. Bazeuden lelokeria batzuk, baina bazegoen elkartasun antifrankista bat. Kontua da botere faktikoak beste nonbait zeudela; ez zeuden Durangaldean. Ez dakit Madrilen, Washingtonen edo non, eta gero kontrolatu zuten bilakaera politikoa. Gauza batzuk aldatu zituzten, gauza nagusiak aldatu ez zitezen, eta kito.
Giro kulturala oso zabala zen, batez ere jakingura handikoa, eta hor partidu guztietakoak batzen ziren, eta helburuak argiagoak ziren: pertsonaren askatasuna, euskararen errekuperazioa, memoria historikoa, munduko artea…
Imajinatzen dut botere faktikoek pentsatzen zutela abestiak, euskarazko klaseak, fanzineak, pelikulak, Gero taldearen antzerkia, Gerediagak antolatzen zuen Liburu eta Disko Azoka, azken batean txorrada batzuk zirela. 'Galdu dezatela denbora txorradetan', pentsatuko zuten. Gauza handiak kontrolatzea interesatzen zitzaien eurei: Guardia Zibila eta armada, erregea, bankuak eta enpresa handiak, sistema judiziala...
Gura zutena lortu zuten. Hor daukagu nagusi oraindino euren antzinako España monarkiko kapitalista erraldoi hori. Gu eta espainolen gehiengoa nahitaez presa zikin horretan harrapatuta.
Zelan antolatu zineten Ibaizabal aurrera ateratzeko?
Ba, lokalik barik, dirurik barik eta ezer barik. Goienkalen elkartuta egiten genituen gauzak. Hasieran, Jesus Mari Eguidazuk eta biok koordinatu genuela uste dut. Artikuluak epean bildu, eta inprenta merke bat topatu genuen Usurbilen. Anuntzioen bila Humberto Amantegi ibiltzen zen, oker ez banago. Gero, banatu egin behar zen. Juan Luis Isasi ibili zen horretan, eta beste batzuk ere bai.
Gaur egun posible izango litzateke horrelako aldizkari bat kaleratzea?
Ezin dizut ondo erantzun, ze nik ez dut EITB-rik ezagutu, ez Ertzaintzarik, ez halako prentsa lokalik. Imajinatzen dut beste era batean egiten direla orain gauzak, eta beste ikuspegi batzuk daudela. Sasoi hartan, gauza interesgarri guztiak debekutik zetozen: sexutik ezkutaturik ibili behar zen, euskara menditarren atrasoa zen, klase borroka komunisten inbentoa, eta zer esan historia hereje eta bonbardaketaren memoriaz, letrak umorez nahastea ere ineditoa zen eta. Edozer zen undeground eta, zoritxarraren bentajagaz, debekatuaren prestigioa zuen.
Gaiok normalizatu ahala, jakinaren gainekoak egin dira. Jendea normalitatean aspertzen da, edo alpertzen da behintzat. Eta gaur egungo aldizkariak profesionalak dira, eta askoz gehiago dira, baina modu indolenteagoan leiduko dira beharbada. Uste dut 60ko hamarkadan Bittor Kapanagak, Peli Landaburuk, Jose Luis Lizundiak, Uri Ruizek eta enparauek egindako lanetik, eta 70eko hamarkadan guk lurra mugitzeko hasierako lan batzuetatik etorri direla ANBOTO, Berria edo EITB; gaur egun normaltzat hartzen diren medio kulturalak.
Edozein gauza eraikitzeko, behekoek lan asko egin behar izaten dute. Eta guk Estatuaren kontra egin behar izan genuen oso zuzenean. Baina ezin da pentsatu euskal medioak korrontearen alde eta eroso ibili daitezkeenik; subalternoek ez dituzte izaten halako bentajak.
Proiektu horretan zure lagun batek parte hartu zuen, Jose Mari Uriartek. Zoritxarrez, orain gutxi hil da. Zelan gogoratzen duzu Jose Mari?
Jose Mari Uriarte oso pertsona ona zen, beti zeozer egiten, jakin-minez, eta prest edozein lanetarako. Club Juvenilean ezagutu nuen, Servisa gainean, eta gero Gerediagan eta zeregin guztietan. Ez dut uste alderdi batekoa zenik, ez zitzaizkion espekulazio ideologikoak interesatzen, gehienak baino pragmatikoagoa zen. Historia ikertzea gustatzen zitzaion eta, serio eta lagunkoi, kausa on guztien alde ibiltzen zen. Ibaizabalen hasierako zenbakietan sail bat idazten zuela uste dut, hilabeteko efemerideena-edo.
Ni joan nintzenean, 80ko udazkenean, uste dut berak hartu zuela Ibaizabal argitaratzeko ardura, eta beste zenbaki batzuk atera zituztela. Ikerketa historikoetan, Pedro Pablo Astarloaren biografia bat egin zuela uste dut, eta Durangaldeko argazki historikoen bilduma. Kolosala izango da nobelarako argazki bat eskatu nion, eta berak eman zidan portada. Esaten da agure bat hiltzea Afrikan hamaika biblioteka suntsitzea dela. Jose Marigaz antzekoa sentitzen dut, pertsona on bategaz batera Durangaldeko historiaren artxibo bat desagertu dela.
Euskal Herrian suertea genuen, herri guztietan zegoelako halako jende eskuzabala, herri zentzuagaz, boluntario ekiteko prest. Iurretako dantzarien ingurua, Mataderoko kuadrilla, San Faustokoa... izen-abizenak esaten hasiko nintzateke denentzako beste memoria banu, eta, batez ere, haiek anonimatoa gurago ez balute.
Krisi honek gogor kolpatu du kulturgintza. Euskal sortzaileek egun biko greba digitalera deitu dute. Bat egiten duzu aldarrikapen horiekin?
Egunotan ez naiz Interneten sartu, eta ez dakit ezer esaten duzunaz. Baina seguru arrazoia dutela prekaritateaz protestaka badabiltza. Euskal sistema ahula da, subalternoa, eta sortzaileak, ba, imajinatu! Sistema ekonomiko kulturalean, sortzaileak azken gonbidatuak dira mundu guztian.
Une honetan, zein egoera bizi duzue hor koronabirusaren inguruan?
Etxean nago eta, munduari begiratuz gero, Kuban irla batean gaudela ematen du, desastre itsasoz inguratuta. Zenbakiengaitik diot, kutsatuen eta hildakoen kopuruak eta ehunekoak ikusita: Euskal Herrian 18.027 kasu positibo eta 1.527 hildako daude momentu honetan, eta Kuban 1.189 gaixorik eta 40 hildako, Euskal Herria Kuba baino lau bider txikiagoa izan arren. Eta irla blokeatzen hainbeste energia xahutzen duten auzoko nazio aberatseko egoera aipatu beharrik ez dago...
Osasun sistemak funtzionatu du orain arte. Telebista frantseserako lan egiten duen iparraldeko lagun batek atzo esan zidan ez dizkiotela Kubako albisteak publikatzen Frantziako telebista kate horretan. Kubatik albiste txarrak baino ez dituztelako publikatu gura.
Hainbat sare sozialetan iritzi bat nagusitzen hasi da. Esaten dute krisi honek balioko duela gaur egungo kontsumo ereduaz, ingurumenaz, kapitalismoaz hausnartzeko, eta mundu hobe bat sortuko dela hortik. Ildo horretatik, baikorra ala ezkorra zara?
Baikorra naiz gauzak ikusteko gauza direnekiko, zeren nagusi diren egiturak eta bizimoldeak oker daudela ikusi da berriro, modu oso konkretuan. Seguru batzuek ideia onekin irtengo dutela itxialditik.
Baina ezkorra naiz benetan agintzen dutenekiko. Ez dut uste ideia altruistak hausnartuko dituztenik bakardadean. Trump pistola garbitzen ari da irteeran Txinari tiroka hasteko, western batean lez. Espainiako armadak edo Guardia Zibilak katalanen borondatea errespetatzen irtengo dute itxialditik? Eta erregeak, lapurtu ohi dituzten txanponetatik aparte, barkamena eskatuko du Erdi Arotik hona monarkia burutik behera inposatu digulako ez dakit zenbat milioi pertsonari? Eta bankuak, eta prentsa, eta juezak… Ez dut uste itxialdiak berehalako iritzi aldaketarik ekarriko duenik. Baina desjabetuok, eta motibo batean edo bestean desjabetu ekonomikoak, politikoak edo kulturalak gara gehienok munduan, ikasi beharko dugu noizbait elkartzen. Ez bakoitza bere aldetik, baizik eta eztabaidatuz eta adostuz, elkartasunez benetako aldaketak planteatzen.
Zein proiektu duzu orain esku artean?
Azkenaldian, egunkari formako liburu bi argitaratu ditut, Bizitzea ez al da oso arriskutsua? (2018) eta Airea ez da debalde (2019). Hainbat gairen inguruko saiakerak eta inpresioak dira, lengoaia ahalik eta adierazkorrena probatuz. Halako hirugarren tomo bat ari naiz orain amaitzen. Ea udarako edo udagoienerako argitaratu daitekeen.
Konfinamendua aldeko ala kontrako duzu idazterako orduan?
Kalean ondo sentitzen naiz, etxean ere bai. Baina idatzi aterpean egin dut beti.
Ez da planak egiteko sasoia, baina posible da hurrengo elkarrizketa aurrez aurre egin ahal izatea?
Badut bueltatzeko gogoa Ibaizabalen bazterrera. Hegazkinez ez bada, baporez.