Asiar liztorrak Durangaldea kolonizatu du

Jone Guenetxea 2016ko abe. 9a, 09:22

Landako eskolako arbolan,  Zornotzako pilotalekuan, Zaldibarko ospitale psikiatrikoko arbola batean... asiar liztorrak nonahi sortzen du bere erlauntza. Zelulozazko egitura perfektu horiek erreka inguruetan, leku heze eta epeletan eraikitzen dituzte, batez ere.

Asiar liztorraren zabalkundea etenbakoa da Europan. Duela hamaika urte itsasontziren batean Asiatik Bordelera (Frantzia) heldu zenetik, urtean 50 kilometroko hedadura konkistatzen du. Kantauri isurialdea hartuta du, baita Galizia eta Portugal ere. Orain Katalunian hedatzen ari da. Durangaldean nabarmena da asiar liztorraren presentzia.

Iñigo Mendibil atxondarra suhiltzailea da Markinako parkean. Erlezaina izanda, asiar liztorraren inguruan interes berezia izan du. Mendibilek azaldu duenez, azken hiru urte hauetako esperientziak oso ezberdinak izan dira. “Orain bi urte bagenekien Gipuzkoan arazo hau zutela, baina guk ez geneukan baliabiderik horri aurre egiteko. Iaz formakuntza jasotzen ibili ginen. Hala ere, baliabideak irailean heldu ziren, eta ordurako liztorra topera zegoen”, adierazi du. Aurten, Bizkaiko Foru Aldundiak Basalan enpresari esleitu dio asiar liztorraren habiak kentzeko ardura. Horrek suhiltzaileen lana arindu duen arren, habiaren bat leku arriskutsuren batean badago beraiek joaten direla azpimarratu du atxondarrak.

2015ean Bizkaiko suhiltzaileek 1.800 habia kendu zituzten.  Aurten, berriz, 300. 2016an,  Bizkaiko Foru Aldundiaren protokoloagaz, Basalan enpresak 2.600 habia kendu ditu. Udalek ere bat egin dute ekimenagaz. Beraz, inguruan asiar liztorraren habia ikusiz gero, herritarrek dagokien udalera jo behar dute jakinarazpena egitera. Izan ere, udalak dira Basalanen eta herritarren arteko bitartekaria. Suhiltzaileek bi irteera egiten dituzte habia bakoitzeko. Lehenengoan, non dagoen ikusi eta kentzeko modua zehazten dute. Bigarrenean, berriz, kendu egiten dute. “Ezinezkoa zen suhiltzaileon zerbitzua, hiru hilabetean, liztorretara 3.600 irteera egitera bideratzea. Gertatu zaigu habia kentzen ibili eta unitate horretarako beste dei bat izatea. Ikusi genuen hori ez zela eraginkorra”, gaineratu du Mendibilek.

Bertako liztorra bereizten
Bizkaiko Foru Aldundiaren protokoloa dela-eta, udaleko langileek formazioa jaso dute. Sarritan bertako liztor europarra (vespa crabro) Asiako liztorragaz (vespa velutina) nahasten dute askok. Orain udal langileak dira asiar liztorraren habia dela baieztatzera joaten direnak, eta erlauntzaren kokapenaren arabera, Basalanera edo suhiltzaileetara deitzen dute.

Suhiltzaileen barruan taldea sortu zuten kolektibo guztiari formakuntza emateko. Habiak ahalik eta modu eraginkor eta seguruenean kentzea da helburua. Habia eskura badago, iluntzean joan, plastikozko poltsa batean batu, eta liztor guztiak barruan daudela kendu egiten dute. Pozoirik barik dauden kasuetan, erlauntza horiek EHUko ikerlariei pasatzen dizkiete. Aldiz, arbola isolatuta badago, habia erre egiten dute. Hirugarren modua pozoia erabiltzea da. “Pozoia erabiltzea errezena bada ere, azken aukera da, kutxagarria baita”, dio suhiltzaileak.

Bertako erleei kalte
Asiar liztorren ziztadek alarma soziala piztu duten arren, erleen pozoia liztorrena baino kaltegarriagoa dela dio atxondarrak. “Gertatzen dena da liztorrak pozoi kopuru handiagoa duela eta eztena luzeagoa duela; 7 milimetroko eztena dute, eta erleek 2koa”. Pertsonei baino, bertako erleei eragin die asiar liztorrak kalterik handiena, baita fruitu ekoizleei ere. Liztorrak azukrea gustuko duenez, fruituan topatzen du gozotasun hori. “Berez kaltetuta zeuden erlezainei beste lan bat egitea tokatu zaie orain. Horregatik, habiak ikusiz gero, garrantzitsua da abisatzea eta kentzea, horrela eginda, kopurua asko jaisten dela ikusten delako,”, nabarmendu du Mendibilek.

Liztorra gozozale
Liztorraren gustuak baliatuz, erlezainek tranpak jartzen dizkiete. Negura orduko, botila berezietan fruituzko zukuak jartzen dizkiete bertara sartu daitezen. Udaberrian, aldiz, garagardo iluna, ahabia-zukua eta ardo zuri pixka bat jartzen dute. “Erleak alkoholera ez doazenez, ardoagaz tranpa horretara erleak ez sartzea bermatzen da”, dio suhiltzaileak. Tranpetara, liztorraz gain, tximeletak, erleak eta beste intsektu batzuk sartu ohi dira. “Jarraipena egin behar zaie, ikusteko velutinak direla sartzen direnak”, gogorarazi du Mendibilek.

Liztorra 600 metrotik behera, erreka inguruan eta leku epeletan gelditzen da. Beraien ziklo biologikoa urtebetekoa izaten da. Negurantza, arrak eta erregina izango diren emeak hazten dituzte. Habia batzuk zintzilik gelditu diren arren,  erreginak hasi dira dagoeneko lekua topatzen, lurpean edo egur artean, pare bat hilabete negua pasatzeko. Otsailean hasiko dira kanpora irteten. Hilabete bi barru ikusiko ditugunak velutina erreginak izango dira, lehenengo habiak egiten.

“Iaz erlauntzen %40 galdu nuen; hori edonori kontatu, eta ez du sinesten zelan jarraitzen dugun”

Valentin Llonak 35 urte daramatza eztia ekoizten. Bizkaiko zazpi tokitan 250-300 erlauntz artean ditu, tartean Zornotzako Epaltzan eta Montorran. Asiako liztorrak ezti ekoizleei kalte handia eragiten diela azaldu du.

Asiako liztorra noiz hasi zitzaizuen kalteak eragiten?
Frantziara orain bederatzi bat urte heldu zen, beraz jakitun geunden. Gipuzkoara orain bost bat urte heldu zen, eta Bizkaira orain hiru urte. Beraz, ikusten zen zer etorriko zen. Iazko urtea oso gogorra izan zen, asko handitu zen Asiako liztorren kopurua, eta benetako arazoak orduantxe izan genituen. Zornotza ingurukoa ikaragarria izan zen.

Zelako galerak izan zenituen?
Erlauntzen %40 galdu nuen gutxi gorabehera. Hori edonori kontatu, eta ez du sinesten zelan jarraitzen dugun. Hainbeste erlauntz galduta, erleen mundu honetan jarraitzeko gogoa kendu beharko litzaigukeela pentsatzen dute, baina ez da horrela normalean. Nik beti esan dut erlezainok badugula zer edo zer berezia, zeren eta denetarik pairatzea egokitzen zaigu, eta, hala ere, aurrera egiten saiatzen gara. Mundu hau eta erleak maite behar dituzu.

Beraz, pasioa izan ezik gaur egun ez da posible mundu honetan aritzea.
Ez. Begira, eraman izan ditut erlauntz hutsak etxera, eta zabaltzerakoan 500 bat erle eta beste hainbeste liztor hilda aurkitu ditut. Liztorrak erlauntzera sartu dira eta egundoko borroka izan dute. Denak hilda eta erlauntza hondatuta. Liztorrek erleek prestatutako ezti guztia jaten dute, erlauntza garbi uzten dute. Erleak eurak ere jaten dituzte.

Arazo horren aurrean, zer neurri hartu daitezke?
Tranpak jartzen ditugu erreginak zein liztor arruntak harrapatzeko. Tranpak bete egiten ziren, baina liztorrek berdin-berdin jarraitzen zuten. Beste modu batzuk ere badaude liztorrei aurka egiteko, baina lan handia eskatzen dute.  

Tranpak jartzeko, zein da une egokia?
Udazkenean erreginak ernalduta irteten dira habietatik, 200 bat irten daitezke.Negua ezkutatuta pasatzen dute eta apiril bueltan irteten dira urteroko prozesuari ekiteko. Tranpak orduan jarriz gero, erreginak harrapatu daitezke. Nik, iaz, 2.380 erregina harrapatu nituen. Zenbatu nituelako diot. Habia bakoitzak, demagun, 3.000 liztor inguru izaten baditu… atera kontuak.

Honek guztiak zelan eragiten du eztiaren ekoizpenean?
Asko jaisten da, jakina. Ekoizpenean beste faktore batzuk ere badaude. Gure ingurua ez da ekoizpen askorako gunea, pinu asko dagoelako. Eguraldiak ere zerikusia du, eta negua goizago edo geroago sartzeak loraldiei eragiten die. Guk transhumantzia egiten dugu, Burgos iparraldera. Han oraindik ez dago Asiako liztorrik. Zeozer heldu da, baina ez da hemengoa. Erlauntzen %80 eramaten dugu hara. Kopuru hori da eraman dezakegun gehiena, ingurumen arloko eskakizunengatik.  Urri ingurura arte izaten ditugu han.

Erakundeek zer egin dezakete honen aurrean?
Erakundeak badabiltza lanean, baina ez guk behar dugun abiaduran. Gero, udalekoak eta Aldundikoak ibiltzen dira hara eta hona habiak kentzen, baina ez dira denera heltzen. Norberak kendu behar izaten ditu.

 

“Askoz ere lan gehiago ematen du liztorrak erleak baino, eta garestia da guretzat”

Zure lanetik kanpo, afizioz zara erlezain. Noiztik?
Txikitatik eduki dut erleenganako afizio hori, baina orain urte bi arte ez nintzen hasi. Lekeition bazegoen gizon bat erlauntzak kendu behar zituena, eta neuk hartzea erabaki nuen. Madrilen egon nintzen, formazio batean, eta hemen ere ikasi dut. Aidazu eta Berrio auzoetan hamar erlauntz dauzkat, eta bakoitzean 30.000 erle egoten dira. Euskal Herria, eta Elorrio ere, ez dira onak erleentzat; basamortu berdea esaten zaio. Izan ere, dena da pinua, ez dago lorerik. Gainera, Elorrion erlezain gehiago daude, eta pentsatu behar duzu zenbat erle mantendu daitekeen leku berean. Landu barik dauden lurrak dira hemen onenak, otea edo arantza dauden lekuak.

Zelako produkzioa daukazu?
Erlauntz bakoitzetik 12-15 kilo ezti ateratzen ditut urtean; oso urte ona bada, agian 24. Eztia ingurukoen artean banatzen dut, eta propolia ere bai. Propolia erretxin moduko bat da, antiseptiko bat. Habian edozein zulo dutela, horregaz estaltzen dute. Barrura intsekturen bat edo sugelandararen bat sartu eta ezin badute kanpora atera, hil egiten dute, eta gero gainetik baltsamatu propoliagaz, habian bertan usteldu ez dadin.

Zelan igarri duzu asiar liztorraren etorrera?
Ni hasi eta liztorrak etortzea bat izan zen. Askoz ere lan gehiago ematen du liztorrak erleak baino, eta garestia da guretzat. Administraziotik, kanpora begira gauza ikusgarriak egiten dituzte liztorra kentzeko, baina benetako eragina eduki dezakeena ez dute egiten. Erlezaintzan lau katu gara. Nire ustez, Errioxara heltzen denean hasiko dira neurriak hartzen, liztorra mahats guztia jaten hasten denean. Baina sarritan ez da bakarrik dirua ipintzea.

Zelan egiten diezu aurre?
Erlea da euren proteinarik gustukoena. Orduan, helikopteroen moduan egoten dira erlauntzen parean, geldi-geldirik, erle bat noiz etorriko. Unean bertan, burua kendu eta habiara eramaten dute. Guk, harrapatzean, hankak kentzen dizkiegu, eta pozoi-hauts bat eman azalean. Askatzerakoan, euren habiara doaz, baina atzeko hankarik barik ezin dira garbitu, eta pozoia besteei pasatzen diete. Beraz, asko hiltzen dira. Metodo ona da, eta nik aurten asko igarri dut; Troiako Zaldia deitzen zaio.

Elorrioko institutuko ikasleekin tailer bat garatu zenuen iaz.
Informazioa eman, eta tranpak lantzeko tailerra egin genuen. Astean behin joaten hasi ginen, tranpak likidoz betetzen, jausitako liztorrak zenbatzen... Beste tailer bat egiteko deitu didate, eta erlezaintza ikastaro bat ere eman gura dut ikasleekin.
Herririk herri
ANBOTOKIDE izatea gure komunitatearen parte izatea da, euskararen erabilera sustatzea eta herrigintzaren aktibazioan pausoak ematea.


EGIN ZAITEZ KIDE!